Klunen op de arbeidsmarkt

Klunen op de arbeidsmarkt

Blog door Hinke Wever

Het vraagt moed om een ander vak te leren dan je gewend was. Nogal wiedes, denk je. Als je geld wilt verdienen en je kunt het niet meer met het vak waar je goed in was, zit er niets anders op dan een andere weg in te slaan.

Een tijdje geleden zag ik microbioloog Rosanne Hertzberger een verhaal houden tijdens het NBBU online seminar Arbeidsmarkt van Morgen. Ze nam in een sneltreinvaart haar publiek mee in de ontwikkeling van bacteriën en mensen. Wat kunnen mensen van bacteriën leren? De kunst om zich snel aan te passen aan veranderde omstandigheden.

Rosanne vertelt dat wij als mensen door de eeuwen heen hebben geleerd om onze verbeelding te gebruiken en elkaar verhalen te vertellen waarmee we een gezamenlijke cultuur creëren. Dat verbindt ons. Zo snappen en inspireren we elkaar. Maar er is iets veranderd. We worden steeds slimmer en hoger opgeleid. Ons werk wordt in almaar  kleinere segmenten verdeeld, waarvoor je expertise en diploma’s nodig hebt. We zijn een samenleving van hyperspecialisten geworden. Dat heeft voordelen, maar ook nadelen. Want hoe meer je je hebt gespecialiseerd, hoe meer je aan regels bent gebonden en hoe dommer je je voelt als je weer van voren af aan in een nieuw vak moet beginnen. En wat nog erger is: anderen zien je als dom. Terwijl je in feite moedig bent.

Ik heb zelf een dergelijke ervaring opgedaan in mijn loopbaan. Daarom ontroerde het verhaal van Rosanne mij. Ze zei: beseffen we wel hoeveel onzekerheid het brengt om iets totaal nieuws te gaan doen? En hoeveel moed dat vraagt?

Ik kom uit een familie van autodidactische slimmeriken in Friesland. In die omgeving was het zaak om goed op te letten, heel snel iets te leren door het af te kijken en er geen vragen over te stellen, want dan kreeg je die verstoorde blik, waaruit sprak: dat snap je toch wel? Zoek het zelf maar uit. Studeren? Waarom, als je je ergens in verdiept dan kan je het toch? Zo zocht ik mijn weg en rolde als adolescent in mijn eerste redactiebaan in Amsterdam en deed daar – omdat ik voor van alles talent had of er nieuwsgierig naar was – zo ongeveer alles. Dat kun je je nu niet meer voorstellen, maar ik heb er onwijs veel geleerd en allerlei leeftijden en doelgroepen van teksten voorzien. Ook eindeloos zitten studeren en oefenen om onmogelijk ingewikkelde materie begrijpelijk op te schrijven voor anderen, waaronder kinderen. Kilometers maken met schrijven.

Enfin, zo’n twintig jaar later zag ik de bui hangen dat er binnen afzienbare tijd geen brood meer te verdienen viel in het uitgeversvak. De werkgelegenheid dunde er uit dankzij internet en digitalisering; want wie wilde nog betalen voor tijdschriften of boeken als je alles onder het kopieerapparaat kon leggen of van internet plukken? Ik was op dat moment een inhoudelijke en creatieve nerd. Ik dacht: waar kan ik de rest van mijn leven dan mijn geld mee verdienen? Het persoonlijk ontwikkelbudget waar de overheid nu op koerst, bestond niet, net zo min als transitievergoedingen.

Oké, dacht ik. Dan ga ik maar doen wat me vroeger verschrikkelijk leek, secretaresse worden. Want dat kun je in principe je leven lang doen. En dan zou ik mezelf verder wel happy houden met liedjes schrijven, tekenen, muziek maken, zoals ik mijn hele leven tussen alles door ook al had gedaan.

Om een lang verhaal kort te maken: ik heb die stappen gezet en heb zo’n zes jaar in secretaressebanen gewerkt. En ook daar heb ik onwijs veel van geleerd. Ik leerde er te doorzien hoe een andere bedrijfscultuur werkt, hoe men daar denkt, hoe je dingen organisatorisch voor elkaar krijgt in een kleine, heel grote of hiërarchische omgeving. Voelde ik mij daar, zeker in het eerste jaar, dom? Ja. Vond iedereen mij een beetje gek? Ja. Want ik paste niet in het potje en ik vergooide jaren van hypergespecialiseerde kennis om een beetje brieven te gaan typen, die door anderen waren bedacht, zo leek het. En toch: had ik die stap kunnen overslaan? Nee.

Zonder die tussenstap had ik niet kunnen doen wat ik nu doe. De meest uiteenlopende bedrijven interviewen, snel doorzien hoe een bedrijf in elkaar zit en hoe het er qua cultuur werkt. Ik heb mijn oude handigheid aan mijn nieuwe ervaringen geregen en daar mijn voordeel mee gedaan. Uitbreiding van skills noemen ze dat.

Nu kom ik terug op de titel van dit verhaal. Klunen op de arbeidsmarkt.
Het UWV maakt tegenwoordig mooie, handige lijsten met ‘overstapberoepen’. Welke kansrijke beroepen hebben overeenkomsten met wat je eerder deed, welke vaardigheden heb je daarvoor nodig en hoe kun je jezelf bijscholen in die richting? Fantastisch, al moet er wel bij worden gezegd dat het er op papier eenvoudig uitziet, terwijl het in werkelijkheid in onze samenleving slikken is om iets heel anders te gaan doen. In het begin voelt het als verlies. Alsof je verhuist naar een ander land waar je de weg niet kent, de taal niet spreekt en de culturele mores niet begrijpt. Geroutineerde mensen in die omgeving denken dat je dom bent. Zo voel je je ook, want je bent je gebruikelijke snelheid en vaardigheid kwijt.

Overstappen is klunen. Je was aan het schaatsen, maar onder de brug is een wak. Dat betekent dat je als een sukkeltje bij de berm op moet, het gras door, de stoep op, de brug over, daar weer naar beneden op weg naar het volgende betrouwbare ijs waar je hopelijk weer vol gas vooruit kan. Het ziet er niet uit en je schaatsen zijn er niet voor gemaakt.

Voor iedereen die nu moet klunen op de arbeidsmarkt, zou ik willen zeggen: blijf vooral ook de dingen doen die je altijd al leuk vond. Zingen, timmeren, voetballen, whatever, want die peppen je op. Alles wat je blij maakt, dat heb je meer nodig dan ooit. Van klunen word je niet blij, maar je hebt het soms wel nodig om vooruit te komen. En als je nu de bofkont bent die lekker als een pro in z’n vak zit; heb geduld en bewondering voor alle kluners. Op een dag is het jouw beurt.

Lees ook
UWV kansrijke beroepen december 2020
Sectorfondsen werken samen aan plan van-werk-naar-werk
Investeer in mensen voor de toekomst van arbeid
WRR-rapport pleit voor meer grip op inkomen, werk en leven
NationaleBeroepengids.nl lanceert Omschoolwijzer