Wet Arbeidsmarkt in Balans – wie profiteerden ervan en wie niet?

De Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) heeft geleid tot opzegging van 77.000 tijdelijke banen, zonder aantoonbare vervanging door vaste contracten.

Dat blijkt uit econometrisch onderzoek van ABN AMRO.

De WAB werd in januari 2020 ingevoerd. Flexwerk werd hierdoor duurder om flexibele arbeidsrelaties te ontmoedigen en vaste contracten te stimuleren. Vanaf mei 2019 hebben werkgevers al op de kostenverhogingen geanticipeerd door op grote schaal flexwerkers te laten gaan. Na invoering van de WAB konden werkgevers beter inschatten welk effect de regelgeving in de praktijk had op hun business. In de loop van 2020 maakten werkgevers toch weer meer gebruik van flexwerkers (uitzendkrachten en oproepkrachten).

Wat zijn de belangrijkste conclusies?
• Werkgevers ontsloegen flexwerkers en stapten over op zzp’ers
• De WAB heeft zeer nadelig uitgepakt voor vrouwen, jongeren en lager opgeleiden
• De WAB heeft niet geleid tot meer werk- en inkomenszekerheid

Er is dus nog het nodige te doen om de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) te verbeteren.
“Het onderzoek kan beleidsadviseurs ondersteunen in hun keuzes,” verklaart onderzoeker Kamalika Patra.

Hoe heeft zij het onderzoek ingericht? “Om de effecten van de WAB te kunnen meten, heb ik Nederland cijfermatig vergeleken met een ‘Schaduwland’, waar andere arbeidsmarktinvloeden (waaronder aanhoudende personeelskrapte, recessie en coronacrisis) uit zijn gefilterd. Daardoor valt concreet te zien welke impact de WAB heeft gehad op flexibele arbeidsrelaties en zelfstandigen zonder personeel.”

In de onderstaande grafiek worden de effecten van de WAB in het ‘Schaduwland’ getoond door de gele lijn.

Sinds mei 2019 – de maand waarin de Eerste Kamer zou stemmen over het wetsvoorstel – werden in totaal ruim 77.000 arbeidsrelaties opgezegd als gevolg van de WAB: 5 procent van de 1,5 miljoen tijdelijke contracten. De opgezegde tijdelijke banen zijn niet aantoonbaar vervangen door vaste contracten.

Veel flexwerkers werden zzp’er
Opmerkelijk is dat werkgevers vooral in de aanloop naar de wet, die op 1 januari 2020 van kracht werd, massaal tijdelijke contracten hebben opgezegd. Sinds de invoering zijn vele ex-flexwerkers zzp’er geworden. In de meeste sectoren was een duidelijke vervanging zichtbaar tussen zzp’ers en flexwerkers. In de maanden dat de WAB leidde tot beëindiging van tijdelijke contracten, nam het aantal zzp’ers toe. Anderzijds nam het aantal zzp’ers weer af in de maanden dat werkgevers hun verwachtingen bijstelden en weer flexwerkers aannamen.

Vrouwen vier keer zo hard getroffen door WAB dan mannen
De effecten van de WAB verschillen sterk tussen mannen en vrouwen en per beroeps- en leeftijdsgroep. Zo zijn laagopgeleide flexwerkers, zoals schoonmakers, landbouwwerkers, bouwvakkers en productiearbeiders, zwaar getroffen. Ruim 15.000 van deze flexwerkers verloren hun baan. Gezien hun opleidingsniveau en kwetsbare arbeidsmarktpositie is het niet aannemelijk dat hen een vast contract is aangeboden. Ook jongeren kregen harde klappen, met een daling van ruim 37.000 tijdelijke contracten. Zij kregen door gebrek aan werkervaring niet vaste contracten. Daarnaast zijn vooral vrouwen onevenredig hard getroffen.

Bijna 80 procent van alle flexwerkers van wie het contract is beëindigd, is vrouw. Dat komt mede doordat zij zijn oververtegenwoordigd in sectoren zoals kinderopvang, thuiszorg, horeca en retail waar kostenverhogingen voor personeel minder eenvoudig kunnen worden opgevangen. Daarvoor zijn de marges in deze sectoren te laag. Verhoging van  personeelskosten leidt dan al snel tot ontslag.

Vrouwen in het onbenut arbeidspotentieel
“Het lijkt er ook op dat een deel van de getroffen vrouwen de arbeidsmarkt heeft verlaten en nu tot het zogenoemde ‘onbenut arbeidspotentieel’ behoort. Getalsmatig zijn deze vrouwen sindsdien niet terug te vinden in het aantal WW-uitkeringsgerechtigden. Misschien is een deel van hen op zelfstandige basis gaan werken, maar daarvoor ontbreekt op dit moment het cijfermateriaal,” verklaart Kamalika Patra.

Bij mannen heeft de WAB misschien wel het gewenste effect gehad. Het aantal mannelijke flexwerkers nam met 2 procent af. Tegelijkertijd kregen zij meer vaste contracten, hoewel mannen ook vaker werkloos werden (en geregistreerd als uitkeringsgerechtigden).

Waarom kiezen werkgevers voor mannen in plaats van vrouwen?
“Een mogelijke (anekdotische) verklaring voor het verschil in behandeling van mannen en vrouwen is dat werkgevers – geconfronteerd met kostenverhogingen – liever een man een vast contract aanbieden dan een vrouw, omdat de kans bestaat dat zij zwangerschapsverlof opneemt. Hoewel zwangerschapsverlof wordt betaald door het UWV, kost het ook tijd en moeite om vervanging te regelen,” vervolgt zij. “Dat is extra werk dat werkgevers zichzelf willen besparen.”

WAB en het ‘waterbedeffect’
Werkgevers die werken met een flexibele schil waren door de komst van de WAB geneigd uitzendkrachten en interne flexwerkers te vervangen door zzp’ers, zo blijkt (ook) uit dit onderzoek. Voor dit ‘waterbedeffect’ – de verplaatsing van het probleem – werd tevoren al gewaarschuwd.

Bekijk alle resultaten van het onderzoek

Bron: ABN AMRO, 7 september 2021

Lees ook
Quickscan effecten Wet Arbeidsmarkt in balans
Uitzendkrachten dreigen zzp’ers te worden door WAB en zzp-wetgeving
ABN AMRO: WAB komt horeca duur te staan
Eerste Kamer en Wet Arbeidsmarkt in balans