"Voor futureproof ondernemen in flex"
SLUIT MENU

Werkingssfeer van cao’s

Werkingssfeer van cao’s

Esther Koot-van der Putte
Esther Koot-van der Putte

Door mr. dr. Esther Koot-van der Putte
Cao-recht Advies en Opleiding (www.cao-recht.nl)

In de cao-praktijk is het begrip ‘werkingssfeer’ van groot belang. Of een onderneming wel of niet onder de werkingssfeer van een cao valt, is bepalend voor de vraag of de cao van toepassing is. De werkingssfeer is (doorgaans vooraan) opgenomen in het cao-boekje en bevat een omschrijving van het type activiteiten dat valt onder de toepasselijkheid van de cao. Ook de definities die in de cao worden gehanteerd kunnen invulling geven aan de werkingssfeer, bijvoorbeeld omdat het begrip ‘werkgever’ op een bepaalde manier wordt gedefinieerd.

Het opstellen van de werkingssfeer is de taak van cao-partijen. Zij doen dit zo zorgvuldig mogelijk, omdat het hier gaat om het afbakenen van het terrein waar de cao ‘heer en meester’ is. Bij een ondernemings-cao is dat niet zo ingewikkeld, omdat deze van toepassing is op bijvoorbeeld het personeel van Transavia. Maar een bedrijfstak-cao kan een heel wat complexere werkingssfeer hebben. Als voorbeeld kan worden gedacht aan de Cao Metalektro of de Cao Sociaal Werk. Ook beogen cao-partijen de werkingssfeer van de cao die zij afsluiten zo ruim mogelijk te houden, teneinde de reikwijdte van de cao zo groot mogelijk te maken. Daarbij speelt een rol dat de werkingssfeer van de cao niet alleen bepalend is voor de arbeidsvoorwaarden-cao, maar ook voor de verschillende andere fonds-cao’s die een bedrijfstak rijk kan zijn, zoals een VUT-fonds, een scholingsfonds, een sociaal fonds. Daarbij zijn de werkingssfeerbepalingen ook weer van belang voor de verplichtstellingsbesluiten voor het Bedrijfstakpensioenfonds (Wet Bpf 2000). Hoewel de werkingssfeerbepalingen van het verplichtstellingsbesluit niet exact hetzelfde hoeven te zijn als die van de verwante cao, wordt er doorgaans scherp op gelet door cao-partijen deze met elkaar te laten corresponderen.

Van belang is te voorkomen dat werkingssferen met elkaar overlappen. Net als wanneer we in onze achtertuin een schutting willen plaatsen, zal dat in goed overleg met de buren moeten gaan, waarbij we liefst niet op het terrein van de buurman willen komen. Dat geldt ook voor werkingssfeer van cao’s. De sector ‘Afbouw’ moet niet op het terrein van de sector Bouw & Infra komen. Het zijn naaste buren, maar ze hebben ieder hun eigen instituties en fondsen en het zou zeer onwenselijk zijn als een werkgever door twee fondsen werd aangeschreven om premie af te dragen.

Niet iedere werkgever is zich bewust van het feit dat de activiteiten van zijn onderneming vallen onder de werkingssfeer van een cao. Dit kan bewust zijn of iets minder bewust. In het laatste geval gaat het vaak om jonge ondernemingen. Ook kan het zijn dat een bedrijf begonnen is in een bepaalde branche, en langzamerhand is terechtgekomen in een andere branche. En wat we zien is ook dat nieuwe, moderne activiteiten oorspronkelijk in een niche leken te opereren, maar dat cao-partijen herkenden dat er een nieuwe loot aan hun stam groeide die ze daarop hebben opgenomen in hun werkingssfeer. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld dat de Cao Reisbranche vroeger was gericht op het ‘stenen kantoor’ waar je een reis kon kopen. Maar deze sector had ook door dat er een beweging op gang kwam van hotelbookings-websites en voegde het woord ‘online’ toe aan de begrippen reisorganisator en reisagent. Met deze toevoeging is de branche aanmerkelijk uitgebreid.

In de praktijk ontstaat geregeld discussie over de vraag of een (ongebonden) werkgever thuishoort onder de werkingssfeer van de algemeen verbindend verklaarde cao (hierna: avv-cao). Omdat de werkingssfeer de enige eis is om de avv-cao verplicht toe te passen, hangt van de werkingssfeerdiscussie voor sommige werkgevers veel af. Zo zijn er werkgevers die simpelweg (uit principe) nergens onder willen vallen. Maar er zijn ook werkgevers die een concept of verdienmodel hebben dat ‘anders’, ‘nieuw’ of ‘modern’ is. Zij voelen zich dan niet meer ‘thuis’ in de oude cao. Dit kan soms kloppen, soms gaat het ook gewoon om de wens om op arbeidskosten te besparen. Dit laatste vindt in de ogen van de meeste rechters geen genade: de avv is nu juist bedoeld om concurrentie op arbeidsvoorwaarden uit te sluiten en het zogeheten ‘level playing field’ te creëren en in stand te houden.

We zien in de rechtspraak, dat ondanks de moderne ontwikkelingen vaak wordt geoordeeld dat een bedrijf wel past onder de werkingssfeer van een bepaalde reeds bestaande cao-werkingssfeer, zo zagen we onder meer bij Deliveroo (ECLI:NL:GHAMS:2021:3978). Ook Deliveroo voelde zich niet thuishoren onder een cao. Vaak komt dit voort uit het feit dat een platform of ander digitaal element aan de bedrijfsvoering is verbonden. Het hof Amsterdam oordeelde desondanks dat de maaltijdbezorging-activiteiten van Deliveroo onder de Cao Beroepsgoederenvervoer over de weg vielen. Nu deze werkingssfeer ruim is geformuleerd, is er ook ruimte voor nieuwe – niet voorziene – activiteiten zo oordeelde de Rechtbank. Ook de activiteiten van Sandd (ECLI:NL:RBGEL:2018:5107) hoorden volgens de Kantonrechter Apeldoorn thuis onder de Cao Beroepsgoederenvervoer. FNV heeft kort gezegd – bij het instellen van de nalevingsvordering – gesteld dat Sandd vergunningsplichtig vervoer verricht van pakketten en post, tegen vergoeding met gebruikmaking van vrachtwagens en bestelauto’s. Sandd bezorgt ook zelf post (in dunbevolkte wijken of in wijken waar op dat moment geen postbezorger beschikbaar is). Sandd Postverspreiders bezorgt post tegen vergoeding, per fiets, per scooter of met een postkarretje.

Anders verliep het in de Picnic-zaak (ECLI:NL:RBAMS:2019:8968). Hier oordeelde de kantonrechter Amsterdam dat alleen de Picnic-vennootschap die een online supermarkt exploiteert (Picnic B.V.) onder de werkingssfeer van de Cao Levensmiddelen valt. Op grond van uitleg van de cao heeft de kantonrechter beslist dat andere Picnic-vennootschappen, die zich bezighouden met bijvoorbeeld opslag, distributie of software-ontwikkeling, niet onder die cao vallen. De werkingssfeer was destijds zo geformuleerd dat deze slechts op één juridische entiteit zag en niet bijvoorbeeld op het geheel van ondernemingen die in een concern zijn verbonden.

De uitspraak is voor de cao-partijen bij de Levensmiddelenbranche aanleiding geweest om de werkingssfeer op te rekken zodanig dat ook de andere juridische entiteiten die in één groepsconcern zijn verbonden met de entiteit waar de Cao Levensmiddelen op van toepassing is, komen te vallen onder de werkingssfeer. Inmiddels is er ook een aparte cao voor de sector E-commerce afgesloten, gericht op bedrijven die op basis van een platform werkzaam zijn. Deze cao eist dus een nieuw plekje op in het ‘landschap van de werkingssferen’. Het is nu nog even de vraag of deze werkingssfeer ook algemeen verbindend verklaard zal worden, naast de avv van de Cao Levensmiddelen.

Uiteindelijk is het aan cao-partijen om de werkingssfeer zo in te richten dat alle spelers binnen de bedrijfstak onder hetzelfde arbeidsvoorwaardenregime vallen. Immers: het doel van de bedrijfstak-cao is het voorkomen van concurrentie op arbeidsvoorwaarden. Het is interessant om te zien of de komende tijd ook nieuwe bedrijfstakken zullen ontstaan met een eigen werkingssfeer of dat nieuwe activiteiten zoveel mogelijk worden geschaard onder de werkingssfeer van reeds bestaande bedrijfstakken.

Lees ook
Het aanmelden van de cao; nut en noodzaak
Het avv-loze tijdperk van een cao; wat geldt dan?
Tijdsaspecten van de cao-werking
Esther Koot, expert in cao-recht en arbeidsverhoudingen

Mr. dr. Esther Koot-van der Putte is directeur van Cao-recht Advies en Opleiding.