Wet bescherming klokkenluiders: belangrijkste wijzigingen

Door Eline Beekhuis, Marxman Advocaten

De nieuwe Wet bescherming klokkenluiders is de vervanger van de Wet Huis voor klokkenluiders. Werkgevers met 50-249 werknemers hebben wat langer de tijd gehad om ervoor te zorgen dat ze aan de nieuwe wet kunnen voldoen, maar vanaf 17 december 2023 moeten ook zij ervoor zorgen dat de interne procedures voor meldingen van misstanden voldoen aan de nieuwe wet en zijn ook de andere wijzigingen die de Wet bescherming klokkenluiders brengt op hen van toepassing.

Uitbreiding begrip misstand

De Wet bescherming klokkenluiders is van toepassing wanneer er sprake is van een misstand. Dat was onder de oude wetgeving ook het geval, maar onder de nieuwe wet is het begrip uitgebreid. Zowel een maatschappelijke misstand als een inbreuk op een verordening of richtlijn van de Europese Unie kwalificeren als misstand onder de nieuwe wet. Vaak is het nodig om wat concreter de mogelijke onderwerpen te benoemen waar het hier om zou kunnen gaan.
Voor de inbreuk op een verordening of richtlijn van de Europese Unie kan gedacht worden aan de volgende onderwerpen:

• overheidsopdrachten;
• financiële diensten, producten en markten, voorkoming van witwassen van geld en terrorismefinanciering;
• productveiligheid en productconformiteit;
• veiligheid van het vervoer;
• bescherming van het milieu;
• stralingsbescherming en nucleaire veiligheid;
• veiligheid van levensmiddelen en dierenvoeding, diergezondheid en dierenwelzijn;
• volksgezondheid;
• consumentenbescherming;
• bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens en beveiliging van netwerk- en informatiesystemen;
• inbreuken waardoor de financiële belangen van de Unie als bedoeld in artikel 325 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie worden geschaad;
• inbreuken in verband met de interne markt (als bedoeld in artikel 26, tweede lid, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie).

Bij een maatschappelijke misstand moet gedacht worden aan situaties die meerdere mensen aangaan, of regelmatig voorkomt, of ernstige gevolgen kan hebben. Ook is er sprake van een of meerdere van de volgende kenmerken:

• er is sprake van overtreding van de wet of op grond van een wettelijke voorschrift opgestelde interne regels vastgesteld door de werkgever;
• er is gevaar voor de volksgezondheid;
• er is gevaar voor de veiligheid van personen;
• er is gevaar voor de aantasting van het milieu;
• er is gevaar voor het goed functioneren van de organisatie als gevolg van onbehoorlijk handelen of nalaten.

Eisen aan interne meldprocedure

De Wet bescherming klokkenluiders stelt meer eisen aan de interne meldprocedure van ondernemingen. De volgende punten moeten inhoudelijk vastgelegd zijn in de meldprocedure:

• de manier waarop men met de interne melding omgaat;
• wanneer men spreekt van een vermoeden van een misstand (zie ook de definities in de Wet bescherming klokkenluiders);
• de manier waarop een werknemer in ieder geval kan melden, bijvoorbeeld schriftelijk, mondeling via de telefoon of een ander spraakberichtsysteem, of op zijn verzoek binnen een redelijke termijn door een gesprek op locatie;
• bij welke aangewezen onafhankelijke functionaris of functionarissen (eventueel extern ingevuld) een werknemer de melding kan doen;
• welke functionarissen zorgvuldige opvolging geven aan de melding;
• de manier voor de werknemer om een adviseur in vertrouwen te raadplegen;
• de termijn van zeven dagen na ontvangst van een melding voor het versturen van een ontvangstbevestiging;
• de termijn van maximaal drie maanden na ontvangst van een melding voor te informeren over de beoordeling en de opvolging van de melding.

Er moet rekening gehouden worden met het feit dat de OR een instemmingsrecht heeft met betrekking tot de interne meldprocedure. Verder kan een regeling op dit punt in de betrokken CAO een rol spelen. Nadat de interne meldprocedure is vastgesteld moet deze schriftelijk of elektronisch worden gedeeld met de in de onderneming werkzame personen.

Benadelingsverbod

De achtergrond van de Wet bescherming klokkenluiders en haar voorganger is zoals haar naam al doet vermoeden, het beschermen van de personen die een misstand melden. In de oude wet kregen klokkenluiders bescherming voor een benadeling in de arbeidspositie. In veel gevallen was de werkgever hier wel op bedacht, maar werden klokkenluiders toch ook op andere manieren benadeeld. Denk hierbij aan dreigen, pesten, negatieve beoordelingen. De nieuwe wet geeft daarom bescherming voor ieder benadeling.

Verder moest de melder in het verleden bewijzen dat de benadeling verband hield met de gemelde misstand. Onder de nieuwe wet wordt dat verband aangenomen, tenzij de onderneming kan aantonen dat dit niet het geval is. Dit kan de onderneming doen door bijvoorbeeld inzichtelijk te maken dat er hele goede redenen voor bijvoorbeeld een negatieve beoordeling waren.

Dit laatste lijkt de positie van klokkenluiders flink te verstevigen. Wanneer een klokkenluider het idee heeft dat het benadelingsverbod is geschonden, dan kan hij zich melden bij het Huis van Klokkenluiders en een procedure starten. Zij gaan dan onderzoeken of het benadelingsverbod is geschonden. Wordt dit vastgesteld in een rapport van het Huis van Klokkenluiders, dan lijkt de weg open voor de klokkenluider om via een civiele procedure een schadevergoeding te vragen.

Overige relevante wijzigingen

Hiervoor zijn de belangrijkste aandachtspunten voor de genoemde groep ondernemingen beschreven met de inwerkingtreding van de Wet bescherming klokkenluiders. Een aantal andere wijzigingen zijn hier ook nog noemenswaardig. De nieuwe wet geeft namelijk de mogelijkheid om direct extern te melden, zonder dat de klokkenluider de bescherming van de wet verliest. Verder is de bescherming van de identiteit uitgebreid naar de situaties dat de klokkenluider meldt bij een andere bevoegde autoriteit dan het Huis voor Klokkenluiders en werkgevers.