Adviesraad Migratie pleit voor afsluiten populaire sluiproute voor arbeidsmigratie van buiten de EU

Nederland is een van de grootgebruikers als het gaat om de omstreden A1-verloning. Deze ‘concurrentiedetachering’ heeft naast risico’s voor de arbeidsmigranten, ook risico’s voor de Nederlandse samenleving. De Adviesraad Migratie pleit daarom voor een harde aanpak.

Dat blijkt uit het rapport Geen Derderangsburgers dat Monique Kremer, voorzitter van de Adviesraad Migratie, vanmiddag overhandigde aan (demissionair) minister Van Gennip (SZW).

In 2022 werkten er bijna 90.000 gedetacheerde arbeidsmigranten in Nederland vanuit een (uitzend)bedrijf in een ander EU-land. (nog exclusief de transportsector, waar het om een veelvoud gaat). Daarvan waren er zo’n 22.500 afkomstig van buiten de EU (derdelanders).

A1-verloning

Het gaat daarbij om zogenoemde A1-verloning; uitzendkrachten zijn hier dan niet werkzaam via een in Nederland gevestigd uitzendbureau, maar via een in het buitenland gevestigde uitzender onder het buitenlandse recht. De term A1-verloning verwijst naar een al lang bestaand Europees formulier waaruit blijkt dat de werknemer verzekerd is in het land van herkomst. De sociale premies worden afgedragen in het vestigingsland van de uitzender/detacheerder (en die zijn meestal lager dan in Nederland, red.).

Deze sluiproute naar Nederland, via een ander land met andere – veelal ruimere – regelgeving, leidt tot ruim vijf keer meer arbeidsmigranten van buiten Europa dan de reguliere route (werkvergunning via de Wav), waarbij mensen rechtstreeks en op uitnodiging naar Nederland komen, beweert de Adviesraad Migratie. Zij stelt dan ook dat werkgevers deze detacheringsroutes gebruiken om arbeidsmigranten van buiten de EU in te zetten.

Monique Kremer, voorzitter van de Adviesraad Migratie, hekelt deze praktijk en zegt bij de presentatie van het rapport: “Los van de groei, is het zo dat deze mensen in een heel ingewikkelde constructie werken, met regels die – zeker voor iemand van buiten de EU – niet te begrijpen zijn. Ik geloof er helemaal niets van dat iemand uit Kirgizië, die via Litouwen in Nederland werkt, uiteindelijk zijn pensioen krijgt.”

Gedetacheerde arbeidsmigranten lopen een groot risico om hier als derderangsburger behandeld te worden en niet het loon, de arbeidsvoorwaarden of de sociale zekerheid te krijgen waarop zij recht hebben. Voor gedetacheerde arbeidsmigranten die van buiten de EU komen zijn de risico’s het grootst, omdat zij voor hun verblijfsvergunning afhankelijk zijn van hun werkgever. Als zij hun baan verliezen, zijn ze ook meteen hun verblijfsvergunning kwijt. Dat kan zelfs leiden tot dakloosheid, zo stelt de Adviesraad Migratie.

‘Bermuda-driehoek van de arbeidsmarkt’

ABU-directeur Jurriën Koops zegt bij de presentatie van het rapport: “De A1-richtlijn is goed bedoeld, maar wordt te vaak verkeerd gebruikt. Ik noem de situatie zoals in het rapport beschreven de Bermuda-driehoek van de arbeidsmarkt, waarin allerlei rechten van werkenden verdwijnen. Klopt juridisch misschien wel, maar het deugt niet.” Het standpunt van de ABU is niet nieuw. De brancheorganisatie pleit al jaren voor het verbieden van A1-verloning.

Race to the bottom

Werkgevers omzeilen regels voor arbeidsmigranten via de Europese Detacheringsrichtlijn. Volgens de Adviesraad Migratie is het een verdienmodel voor bedrijven. Werkgevers maken handig gebruik van ondoorzichtige situaties die ontstaan doordat regelgeving in het zendende land (bijvoorbeeld Polen), anders is dan in Nederland. Werkgevers creëren soms doelbewust ondoorzichtige omstandigheden en openen daarmee de deur naar arbeidsuitbuiting. Kremer: “Veel werkgevers zijn niet blij met deze concurrentie-werkgevers. Zij houden zich wel aan de wet, betalen wat nodig is. Als je dat laat voortduren, dan krijg je een race to the bottom.’”

Minister Van Gennip sluit zich daarbij aan: “Er zijn heel veel uitzenders en werkgevers die het goed willen doen. Die hebben last van anderen die de grenzen van de wet opzoeken of er overheen gaan. Het toelatingstelsel (WTTA, red.), waarvan de wet nu bij de Tweede Kamer ligt, moet daar iets aan doet.”

Kremer doet meer concrete suggesties om deze ongewenste ‘detacheringsconcurrentie’ tegen te gaan: “Als je steeds maar meldingen krijgt uit een sector, dan moet je misstanden in de sector voorkomen. In Duitsland hebben ze dat al gedaan. Daar moeten bedrijven in de vleesverwerkingsindustrie bijvoorbeeld alle werkenden zelf in dienst nemen. Ook in België gelden er voor sectoren strengere regels.”

Van Gennip reageert: “Sectoren helemaal afsluiten voor flexibele arbeid, dat zit nu niet in ons arbeidsmarktpakket. Maar je kan zeggen, die sectoren hebben nu nog een laatste kans.”

Gebrek aan handhaving

Gebrek aan handhaving heeft deze schijnconstructies in de hand gewerkt, zo stelt de Adviesraad Migratie. Zij erkent dat het haast ondoenlijk is om precies te weten waar een gedetacheerde arbeidsmigrant recht op heeft. Niet alleen voor de arbeidsmigrant zelf maar ook voor gemeenten en instanties als de Nederlandse Arbeidsinspectie. Het gebrek aan capaciteit, opsporingsbevoegdheden, Europese samenwerking en het ontbreken van gegevens over de situatie van mensen, maken het controleren op naleving moeilijk.

Ook Koops denkt dat handhaving alleen niet voldoende is: “Daarmee red je het niet, want je krijgt dit niet helemaal dicht geregeld. Het gaat om het gedrag van uitzenders en werkgevers. Wij roepen onze leden én werkgevers om hier (A1-verloning, red.) gewoon geen gebruik van te maken. We wilden het verbieden voor ABU-leden, maar dat mocht van de ACM niet. Verder kunnen er aan de CAO-tafels afspraken worden gemaakt om deze constructies via de CAO uit te sluiten.”

De Adviesraad Migratie doet 4 aanbevelingen:

1.  rem de race naar de bodem af door flexibilisering arbeidsmarkt intensiever aan te pakken. Sluit flexibele arbeidsovereenkomsten – zoals detachering van arbeidsmigranten – uit in sectoren waar veel misstanden voorkomen;
2.  pak malafide werkgevers harder aan en intensiveer de handhaving. Zorg dat er grote consequenties zijn voor werkgevers die gedetacheerde arbeidsmigranten benadelen zoals hogere boetes;
3.  versterk de positie van gedetacheerde arbeidsmigranten. Breid de wettelijke ketenaansprakelijkheid uit naar alle arbeidsomstandigheden;
4.  maak betere afspraken in Europa én bilateraal met andere lidstaten. Dring er bij de Europese Commissie op aan om een nieuwe EU-richtlijn voor gedetacheerde arbeidsmigranten van buiten de EU.

EU-detacheringsrichtlijn

Gedetacheerde Europese werknemers hebben recht op aanvullende arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden volgens het principe gelijk loon voor gelijk werk. Dat is vastgelegd in herziene detacheringsrichtlijn die in 2020 in werking trad.

Dit heeft tot doel een betere balans te vinden tussen enerzijds het bevorderen van het vrij verrichten van diensten in de Europese Unie en het zorgen voor een gelijk speelveld, en anderzijds de bescherming van de rechten van gedetacheerde werknemers, waaronder met name de bescherming van de arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden van deze werknemers.

De Adviesraad Migratie vraagt de minister nu om bij de Europese Commissie aan te dringen op een nieuwe EU-richtlijn voor gedetacheerden van buiten de EU.

Van Gennip zegt in reactie: “Een probleem met de Europese richtlijn is dat definities in verschillende landen nog verschillend worden uitgelegd. We hebben opgeroepen om dat duidelijker te maken, dan kunnen we hier beter handhaven.”

Kremer komt met een praktische suggestie: “We moeten overwegen om de EU- richtlijn aan te passen, bijvoorbeeld door vast te leggen dat je niet iemand die maar even in je land is kan detacheren naar weer een andere land.”