Gaan we richting een DBA-debacle in het kwadraat?

Hoogspanning in Den Haag: botsende wereldbeelden binnen het kabinet, activistische Kamerleden, moties, risico-averse opdrachtgevers, een flink dalend aantal opdrachten, onrust onder zzp’ers, petities en bezoekersrecords op ZiPconomy.

Wie het zzp-dossier al langer volgt, zal regelmatig een déjà vu-gevoel hebben.

Laten we even 8 tot 10 jaar teruggaan. Verontwaardigde Kamerleden van D66 en PvdA verschenen in Nieuwsuur (2014) naar aanleiding van strengere controles door de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid in de zorg: “Het kabinet wil nu zzp’ers aanpakken, dat gaat te ver. Er moet snel een goede oplossing komen.” 

In 2015 constateerden we dat de twee regeringspartijen (VVD en PvdA) het niet eens konden worden over zzp-beleid. Dit leidde tot de aankondiging van het afschaffen van de VAR per 1 mei 2016 via de Wet DBA. De Tweede Kamer zag pas laat in wat voor impact dit zou hebben. Ondertussen verliep de communicatie van de Belastingdienst uiterst gebrekkig. (“De regels die bepalen of u in loondienst bent of niet, veranderen niet.”) ondanks goedbedoelde (en toen nog onwennige) webinars. Vervolgens zagen we een nieuw Nieuwsuur-item over werkgevers die door de nieuwe wet zzp’ers niet meer wilden inhuren. Dit item besteedde ook aandacht aan de groei van payrollers.

De situatie escaleerde: een petitie van zzp’ers tegen de ‘vervanger van de VAR’, Kamervragen, spoeddebatten en het activistische Kamerlid Pieter Omtzigt die riep: “De Wet DBA werkt niet.” Uiteindelijk besloot het kabinet in november 2016 om voorlopig niet te handhaven. Zo ontstond het begrip ‘handhavingsmoratorium’ en de term DBA debacle.

Acht jaar later

De namen zijn anders (Aartsen in de rol van Omtzigt? Liggen NSC en VVD op één lijn?), maar veel blijft hetzelfde. Een lang van tevoren aangekondigd besluit (toen de afschaffing van de VAR, nu het opheffen van het handhavingsmoratorium per 1 januari 2025, al 2,5 jaar terug aangekondigd) met sectoren die pas laat reageren.

De communicatie vanuit de overheid is wat beter dan acht jaar terug, maar laat nog steeds veel over aan de eigen inschatting van werkgevers. Die daar onzeker van worden. Dus is er weer die aarzeling bij opdrachtgevers om zzp’ers in te huren (en lang niet al te recht). Juristen vinden nog steeds dat die de onduidelijkheid overdreven is. Weer zijn er bezorgde zzp’ers een petitie starten. De zorgsector klaagt over een te rigide aanpak door de Belastingdienst en waarschuwt dat het volledig stoppen met zzp’ers, waar volgens  ActiZ  de Belastingdienst op aanstuurt, tot acute problemen zal leiden. ActiZ pleit voor ruimte om incidenteel zzp’ers in te huren bij ‘piek en ziek’.

De druk op het kabinet neemt toe. Aartsen (VVD) benadrukt dat van de beloofde ‘zachte landing’ geen sprake is. Hij stelt in een motie voor om prioriteit te geven aan handhaving bij uurtarieven onder de 34 euro. Hij wil vóór 19 december antwoorden op deze en andere vragen.

Net als destijds staat er weer een staatssecretaris (toen Wiebes, nu Van Oostenbruggen) voor een dilemma: consequent zijn of inschikken.

Wat is er anders?

Twee zaken zijn fundamenteel anders.

De arbeidsmarkt is nu uiterst krap. Zzp’ers lijken weinig bereid om terug te keren in loondienst. Een deel wachten liever of zoekt een opdracht in een andere sector. Waar het acht jaar geleden vooral de zzp’ers waren die zich roerden, zijn het nu voor een deel ook de werkgevers. Met ook daar verschillende geluiden, een deel wil juist handhaving om zo afscheid te kunnen nemen van zzp’ers. Er zijn meer gedwongen opdrachtgevers dan gedwongen zzp’ers.

Dan is er de geloofwaardigheid van de overheid. Politiek het gevoeligste punt. Die huurt nu veel meer extern personeel in dan acht jaar geleden, waaronder veel zzp’ers. Tegelijkertijd lijkt de overheid zelf niet klaar voor 1 januari. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat er bij vele onderdelen van de Rijksoverheid nauwelijks een beeld is, laat staan beleid, over wat kan en mag rond de inhuur van zzp’ers. Onderdelen stoppen dan maar helemaal, anderen ‘zien wel’.

Vervolgens lijkt het braafste jongetje van de klas zichzelf in de voet geschoten te hebben. Als geen ander heeft het Ministerie van Financiën – en de Belastingdienst voorop – haar best gedaan om zzp’ers en mogelijke schijnzelfstandigheid in kaart te brengen en af te bouwen. Dat is heel aardig gelukt (zeker ten opzichte van andere ministeries). Alleen is daar dan nog de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen. Het wegsturen van (schijn)zzp’ers daar leidt tot (ongewenst) vertraging, zo werd ook netjes gemeld aan de Tweede Kamer. Die reageerde daar niet op (wie zwijgt, stemt toe?), dus deze zzp’ers blijven voorlopig.

Tja, dan komt er een wat ondoordachte (of juist niet?) brief half november – net in de periode dat er geen staatssecretaris was – dat de Dienst Toeslagen eventueel boetes betaalt indien de bureau controles krijgt. Zo’n brief lekt uiteindelijk natuurlijk uit (dit keer hadden wij de eer). De poppen zijn aan het dansen. Intern (boze Belastingdienst). Maar vooral extern. Richting het grote publiek is deze beeldvorming natuurlijk desastreus. Een overheid die haar eigen wetten niet naleeft en boetes betaalt, maar toch doorgaat met overtreden. In een (andere) brief uitleggen dat de verantwoordelijkheid hier bij de bureaus van de zzp’ers ligt, is misschien feitelijk wel juist, maar verandert niets aan de beeldvorming.

En nu?

Politiek geduw en getrek in de wandelgangen, ook binnen een coalitie die ingewikkelder in elkaar zit dan acht jaar geleden. Toen hield PvdA-minister Asscher pogingen voor een creatieve oplossing (toen een tariefsgrens) van de VVD tegen. Nu hebben we vier partijen: NSC met twee verantwoordelijke bewindspersonen die tot nu toe strak in de wedstrijd zitten, de VVD die wil bewegen en de BBB die lijkt mee te krijgen. Dan is er de PVV, die juist een motie indiende die ervoor moest zorgen dat per 1 januari alle schijnzelfstandigheid bij de overheid wordt aangepakt. Maar ook de minister van Zorg levert. En hoe zit qua inhuur bij al die departementen van de andere ministers? Gaan die ook boetes betalen als het daar niet goed blijkt te zitten?

Het toch weer volledig verlengen van het handhavingsmoratorium lijkt me politiek ondenkbaar, maar ergens moet er iets gaan bewegen. Het wordt nog een interessante week tot het kerstreces.