‘Uitzendverbod is niet nodig en niet fair’

Tot voor kort demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum (inmiddels afgetreden) dreigde begin deze zomer met een sectoraal uitzendverbod voor de vlees-, schoonmaak-, transport- en teeltsector. En nota bene de VVD spreekt in haar conceptverkiezingsprogramma Sterker uit de storm eveneens over een mogelijk uitzendverbod bij aanhoudende misstanden.
“Maar een uitzendverbod is helemaal niet nodig. De komst van het toelatingsstelsel (Wtta) – het wetsvoorstel dat nu in de Eerste Kamer ligt – is al een belangrijke stap naar betere controle en handhaving.” In deze bijdrage licht Patrick Tom zijn stelling toe.

‘Vooropgesteld, ik kan niet tegen onrecht. Er zijn misstanden met uitzendkrachten, dat is niet uit de lucht gegrepen. Dat hebben wij als inspectie-instelling in de controlepraktijk ook vastgesteld. Ik sta achter de minister die stappen zet om bureaus aan te pakken die geen bestaansrecht hebben. We moeten bewust gestuurde malafiditeit met z’n allen aanpakken. Het toelatingsstelsel voor uitzenders (Wtta) is de manier om die malafide bureaus te weren.

Is handhaving geen prioriteitsprobleem?

De minister geeft echter aan dat de handhaving een probleem is. Er is een hoge mate van vluchtigheid; malafide uitzendbureaus laten een BV ploffen en richten zo weer een nieuwe op. Een ander probleem is de omvang van de controle; de Arbeidsinspectie moet bij meerdere partijen (in- en uitlener) gegevens opvragen en het is soms diffuus wie in die driehoeksrelatie aansprakelijk is. Zeker als via onderaanneming meerdere schakels in de keten zitten, zoals vaak voorkomt in de vleesverwerkende industrie en land- en tuinbouwsector. Daarbij zijn arbeidsmigranten ook nog eens kwetsbaar; zij kennen vaak hun rechten niet, spreken de taal niet en durven misstanden niet te melden omdat ze ook afhankelijk zijn van de werkgever voor huisvesting. En het grootste probleem bij handhaving is natuurlijk het capaciteitsprobleem. De Arbeidsinspectie heeft op dit moment niet genoeg mensen. Of is dat een prioriteitsprobleem? Want als je met een uitzendverbod komt, zeg je als overheid eigenlijk dat je geen prioriteit geeft aan de handhaving. Dat vind ik een zwaktebod.

Pervers verdienmodel

Uitzendbureaus worden in een kwaad daglicht gesteld; zij zijn malafide en moeten worden aangepakt. Maar men vergeet dat misstanden alleen maar voorkomen doordat er een pervers verdienmodel achter zit. Er zijn inleners of zelfs sectoren die draaien op goedkope arbeid. Iedereen wil in de supermarkt nog steeds een goedkoop stuk vlees kunnen kopen, maar als dat alleen maar kan door uitbuiting van arbeidsmigranten, dan is er wel iets mis in die sector. Het is te gemakkelijk om dat puur af te wentelen op de uitzenders. Opdrachtgevers en brancheverenigingen in die genoemde sectoren moeten hun verantwoordelijkheid nemen. En snel.
Want dat zelfs de VVD nu pleit voor een mogelijk uitzendverbod, geeft aan dat de politiek er klaar mee is. De Tweede Kamer wil maatregelen. De roep om een uitzendverbod zie ik dan ook als een noodkreet. Het is niet vijf voor twaalf, maar één over twaalf. In- en uitleners is die genoemde sectoren hebben geen tijd meer te verliezen.

Oproep aan opdrachtgevend Nederland

En het is niet zo ingewikkeld om misstanden met arbeidsmigranten in die sectoren aan te pakken. Het gaat om onderbetaling, slechte huisvesting, draaideurconstructies, structureel ontslag op staande voet en het gebrek aan inzicht in de keten. Met het aanstaande toelatingsstelsel zetten we daarin een belangrijke stap. De Wtta dwingt opdrachtgevers per werkende vast te leggen wie er onder zijn leiding en toezicht aan het werk is, oftewel wie in de keten juridisch werkgever is. De opdrachtgever heeft van elke medewerker een dossier en weet wie, bij welke juridisch werkgever werkt op welk moment. Ook arbeidsmigrant Pjotr – die voorheen vaak onder de radar bleef – is dan te tracken en tracen.
De Wtta zorgt dus voor ketentransparantie en dat maakt het gemakkelijker om misstanden te achterhalen. Als bij een leverancier 50% van de medewerkers ontslag op staande voet krijgt en via een andere juridisch werkgever te werk worden gesteld, dan pik je die er zo uit. Naast het feit dat iedere uitlenende partij in de keten moet zijn toegelaten tot het stelsel is de Wtta dus ook een heel belangrijke stap om handhaving effectief te maken.

De Wtta is hét instrument om de nodige transparantie te creëren. Ik geloof dat met een eenvoudig controlemechanisme in combinatie met de Wtta een uitzendverbod helemaal niet nodig is. Als opdrachtgevers van goede wil zijn ten minste. Want het begint met intrinsieke motivatie van opdrachtgevend Nederland. Als er structurele onwelwillendheid in een sector is, is het probleem niet op te lossen. Dan kan ik mij een radicaal middel als een uitzendverbod wel voorstellen. Maar als grote opdrachtgevers in bijvoorbeeld de vleesverwerkende industrie de handen ineen slaan, is het echt wel mogelijk de problemen op te lossen. Laat het een laatste oproep zijn aan inleners; als je inkoopt voor een prijs die niet kan, moet je gewoon je verantwoordelijkheid nemen.

Uitzendverbod is ook onrecht

Nogmaals, ik ben het eens met de minister. Ik deel de ambitie om misstanden te laten verdwijnen. Maar er zijn betere manieren dan een sectoraal uitzendverbod. Want ik weet dat het gros van de gecertificeerde uitzenders bonafide zijn. We certificeren regelmatig goedwillende bureaus die zich in de hoek gezet voelen en last hebben van het negatieve frame in de media. Hun imago lijdt onder. Uitzendbureaus die het hartstikke goed voor elkaar hebben en hun stinkende best doen om het goed te doen, voelen zich geschoffeerd door de dreiging met een uitzendverbod. Dat is niet fair. Dan laat je de goeden onder de kwaden lijden. En ook dat is onrecht. En voor wat betreft inlenen van niet-gecertificeerde uitzendbureaus is het simpel: gewoon niet doen.

• Lees ook: Uitzendverbod? Laat eerst de Wtta zijn werk doen