Analyse: komend kabinet stuurt sowieso op (veel) minder arbeidsmigratie

Zowel de partijen in het midden van het politieke spectrum als de partijen op de flanken zijn (zeer) kritisch op de inzet van arbeidsmigranten, Zij richten hun pijlen daarbij met name op uitzendbureaus. De SP vindt arbeidsmigratie een vorm van moderne slavernij. JA21 ziet dat arbeidsmigratie als ‘ruilmiddel’ wordt ingezet voor het terugnemen van onderdanen door landen buiten de EU, zoals Marokko. Maar zowel links als rechts vindt elkaar op één punt: misstanden met arbeidsmigranten door malafide uitzenders moeten hard worden aangepakt.

VVD: arbeidsmigratie moet selectiever

De VVD wil een selectiever beleid. Arbeidsmigratie is essentieel om onze hoogwaardige economie in stand te houden. Dus is goed georganiseerde kennismigratie die bijdraagt aan onze welvaart welkom. Maar dat betekent ook dat sommige arbeidsmigranten niet meer welkom zijn. Er moeten strengere maatregelen komen om juist (lees: alleen) die arbeidsmigranten naar Nederland te laten komen, waar de samenleving wat aan heeft.
En daarbij moeten de lusten en lasten eerlijker worden verdeeld. Werkgevers zijn verantwoordelijk voor het welzijn van deze buitenlandse werknemers. In het verkiezingsprogramma staat: ‘Wanneer een bedrijf in een sector met veel arbeidsmigranten zich wil vestigen, dan moet het aantonen dat de lokale voorzieningen toereikend zijn voor de extra arbeidspopulatie, en dat het bedrijf daar zelf in voorziet. De overheid stelt hiervoor criteria.’

De VVD betrekt de arbeidsmigratie in de hele migratiediscussie. Zo willen de liberalen dat elke statushouder direct bij het krijgen van huisvesting een leerwerkplek of startbaan krijgt aangeboden en accepteert, in plaats van direct een uitkering. Professionele gegevens worden geanonimiseerd gedeeld met werkcentra en uitzendbureaus, zodat zij actief kunnen matchen op vacatures in tekortsectoren zoals zorg, bouw en techniek. Wie meer dan één keer passend werk weigert, moet gekort worden op de uitkering. Werkgevers die statushouders aannemen, krijgen ondersteuning.

GroenLinks/PvdA: sturen op arbeidsmigratie

Net als de VVD wil ook GroenLinks/PvdA meer ‘sturen’ op minder arbeidsmigratie. Werkgevers die bijdragen aan onze welvaart mogen arbeidsmigranten inzetten, werkgevers die dat niet doen niet. In het verkiezingsprogramma staat: ‘Bedrijven die alleen kunnen bestaan dankzij laagbetaald werk en uitbuiting hebben in Nederland niets te zoeken.’ Volgens de linkse combinatie is arbeidsmigratie nu vooral een verdienmodel voor werkgevers in laagproductieve en vervuilende exportsectoren zoals de logistiek, (glas)tuinbouw, de vleessector en metaalindustrie.

GroenLinks/PvdA wil de economie zo inrichten dat de vraag naar arbeidsmigratie in laagbetaalde banen afneemt. De pijlen zijn daarbij gericht op uitzenders, omdat arbeidsmigranten vaak op uitzendbasis werken. GroenLinks/PvdA wil daarom de flexibiliteit van uitzendcontracten beperken, doorlenen verbieden, en het wettelijk minimumloon verhogen. En werkgevers zouden verplicht moeten meebetalen aan huisvesting en onderwijs, zoals taalles, ook voor meekomende gezinsmigranten.
Onder de arbeidsmigranten zitten ook mensen van buiten de EU (derdelanders) die via een sluiproute in Nederland werken. GroenLinks/PvdA wil deze route inperken door deze detachering onder een bepaalde inkomensgrens of met een uitzendcontract te verbieden.

Lees ook: Kabinet pakt sluiproute aan: strengere regels voor gedetacheerde derdelanders

CDA: Europese aanpak derdelanders

Ook het CDA wil schijnconstructies met uitzendbureaus in andere EU-landen bij het inzetten van derdelanders aanpakken. Dit moet volgens de christen-democraten op Europees niveau gebeuren. Ook wil het CDA het mandaat van de Europese Arbeidsinspectie versterken. Net als de meeste andere partijen wil het CDA de vraag naar arbeidsmigranten die laagbetaald werk doen verminderen. Hiervoor zou de overheid afspraken moeten maken met die sectoren om innovaties en verbetering van de arbeidsvoorwaarden door te voeren.

Het CDA maakt zich daarnaast zorgen over de tienduizenden kinderen van arbeidsmigranten in ons land. Zij zitten in een kwetsbare positie en daarom moeten ze toegang krijgen tot een vaste school, net als voorschoolse educatie. De werkgever draait op voor de kosten als het aan het CDA ligt.

D66: gerichte arbeidsmigratie

Innovatie en het aantrekkelijker maken van meer (uren) werken is niet genoeg om het personeelstekort op te lossen. Daarom wil D66 ook inzetten op arbeidsmigratie, maar dan wel gericht (in sectoren waar het nodig is) en menselijk (geen uitbuiting). Daarvoor moet volgens de sociaal-liberalen een ‘echte prijs’ worden betaald. In sectoren waarin veel arbeidsmigranten werken die negatieve gevolgen hebben voor klimaat en ruimte moeten de ‘echte kosten’ worden doorberekend ‘zodat de maatschappij niet langer opdraait voor de kosten terwijl de werkgevers de winsten in hun zak steken’.

BBB: circulaire arbeidsmigratie noodzakelijk

Dat de BBB positief staat tegenover arbeidsmigratie is natuurlijk niet verwonderlijk. De achterban van boeren en tuinders maken veel gebruik van de arbeidsmigranten in hun bedrijven. Maar ook de bouw, techniek, zorg en horeca zijn volgens de BBB sectoren waar de inzet van arbeidsmigranten noodzakelijk is. Sterker nog, arbeidsmigranten uit de EU alleen zijn niet voldoende. BBB streeft naar een selectief, circulair arbeidsmigratiebeleid van buiten de EU, gericht op vakmensen, variërend van verpleegkundigen, elektriciens, lassers tot koks.

NSC: EU-quotum arbeidsmigranten

Ook NSC wil minder arbeidsmigratie. Om dit te reguleren overweegt de partij zelfs een EU-quotum voor bepaalde sectoren. (Ook de SGP wil overigens een EU-bovengrens om het aantal arbeidsmigranten dat jaarlijks de EU binnenkomt te limiteren.) Net als andere partijen wil NSC alleen arbeidsmigratie in de toekomst die past bij ‘wat Nederland op lange termijn nodig heeft’. ‘Een sector die alleen overeind blijft dankzij lage lonen en slechte werkomstandigheden – zoals delen van de vleessector – is dat niet’, zo stelt de partij in haar verkiezingsprogramma.
Ook NSC kijkt hierbij naar het belang voor de samenleving. Bedrijven halen volgens de partij op grote schaal goedkope arbeidsmigranten hierheen – dat is een verdienmodel waarvan de lasten (overlast, beslag op voorzieningen en woonruimte) te veel op de samenleving worden afgewenteld. Dus dit moet minder aantrekkelijk worden.

Om misstanden en uitbuiting (onderbetaling) tegen te gaan, wil ook NSC vooral uitzendbureaus hard aanpakken. En NSC vindt dat de mogelijkheid voor werkgevers om een percentage (25%) van het minimumloon van arbeidsmigranten voor huisvesting in te houden moet worden afgeschaft.

SP: arbeidsmigratie is moderne slavernij

‘Ze worden hierheen gehaald door bedrijven en uitgebuit en afgedankt als ze niet meer nodig zijn’, zegt de SP over de arbeidsmigranten in Nederland. De socialisten spreken van ‘moderne slavernij’ en willen dan ook het aantal arbeidsmigranten fors terugschroeven en de voorstellen van de Commissie Roemer (oud-leider van deze partij) per direct doorvoeren.

De SP is het meest fel gekant tegen arbeidsmigratie van alle politieke partijen. Het is volgens de partij geen oplossing voor de arbeidstekorten en op termijn onhoudbaar als goedkoop verdienmodel. De schuld wordt bij uitzenders gelegd. Uit het verkiezingsprogramma: ‘Door flexibele contracten worden arbeidsmigranten snel vervangen en blijven zij in lage loonschalen. De sectoren waarin deze arbeidsmigranten werken, zoals in de distributie en slachterijen, kunnen enkel groeien door lage lonen.’ De SP pleit voor een strikte scheiding van bed en baan. ‘We gaan arbeidsmigranten beschermen tegen werkgevers door niet langer toe te staan dat die ook hun huisbaas zijn.’  En de SP wil meer mensen bij de Arbeidsinspectie om de pakkans van malafide uitzendbureaus te vergroten.

ChristenUnie: hoge verwachtingen toelatingsstelsel

De ChristenUnie laakt de behandeling van arbeidsmigranten (als ‘stukgoed’) en de koppeling van bed en baan die de arbeidsmigrant kwetsbaar maakt voor dakloosheid. De ChristenUnie verwacht veel van het nieuwe toelatingsstelsel (Wtta) voor uitzenders. Na inwerkingtreding van het wetsvoorstel (en streng toezien op naleving) wordt de uitzendsector volgens de CU eindelijk gereguleerd. En dat is volgens hen hard nodig. ‘Het is nu te makkelijk om met een uitzendbureau veel geld te verdienen ten koste van de werk- en woonsituatie van kwetsbare werknemers, vaak arbeidsmigranten’.

Volt: uitzendbureaus medeplichtig aan uitbuiting

Dat arbeidsmigranten te vaak in benarde posities terechtkomen en worden uitgebuit, ligt ook volgens Volt vooral aan de uitzendbranche. De pro-EU-partij vindt het toelatingsstelsel alleen niet afdoende, zo blijkt uit het verkiezingsprogramma. ‘In Nederland is er een wildgroei aan uitzendbureaus. Uitzendbureaus zijn helaas met regelmaat medeplichtig aan uitbuiting van arbeidsmigranten. We zijn voorstander van aanvullende verplichte certificering van deze bureaus waarbij processen zoals loonbetaling, klachtafhandeling, administratie en huisvesting van arbeidsmigranten worden beoordeeld. Dit zorgt voor structurele controle in plaats van eenmalig bij de start.’

JA21: huisvesting op terrein werkgever

Gereguleerde arbeidsmigratie is in het belang van Nederland, maar de niet-gereguleerde vorm waarin deze migratie nu massaal plaatsvindt, leidt tot grote problemen, zo stelt JA21. Ook deze rechtse partij vindt de inzet van arbeidsmigranten in sommige sectoren kwalijk, zo blijkt uit het verkiezingsprogramma: ‘Hele bedrijfstakken lijken uitsluitend nog te bestaan bij de gratie van grootschalige, laaggeschoolde arbeidsmigratie waarvan de negatieve gevolgen op het bordje van de samenleving belanden.’ JA21 pleit voor een strengere aanpak in Europees verband.

Hoogopgeleide kennismigranten zijn welkom, maar laaggeschoolde arbeidsmigranten van buiten de EU niet. Ook stelt de partij dat arbeidsmigratie niet als ‘ruilmiddel’ mag worden ingezet voor het terugnemen van onderdanen door landen buiten de EU, zoals Marokko. Dus wil JA21 een rem zetten op ongerichte arbeidsmigratie. ‘We steunen arbeidsmigratie alleen waar écht tekorten zijn en waar goede huisvesting en naleving gegarandeerd zijn.’ Die huisvesting moet zoveel mogelijk op het terrein van de werkgever zijn in plaats van in woonwijken en recreatieparken. Ook pleit de partij voor een gedwongen terugkeer van EU-ingezetenen (arbeidsmigranten) die overlast veroorzaken of een gevaar zijn voor de openbare orde.

Sectoraal uitzendverbod wordt serieuze optie

GroenLinks/PvdA is het stelligst over dit onderwerp: de linkse combinatiepartij wil per direct een uitzendverbod in de vleessector. En dat ook de PvdD als dierenpartij een verbod op uitzendkrachten in de vleesverwerkende industrie wil spreekt voor zich.
En zij staan hierin niet helemaal alleen. De ChristenUnie vindt ook dat sectoren die geen verbetering laten zien in hoe ze met mensen omgaan (zoals de vleessector) een uitzendverbod opgelegd moeten krijgen. Zelfs de VVD wil de optie voor een uitzendverbod openhouden voor sectoren waarin de arbeids- en leefomstandigheden ernstig tekortschieten als daar geen verbetering optreedt.
De misstanden in de vleesindustrie zijn volop in het nieuws geweest, vandaar de focus van de politiek hierop. Maar ook andere sectoren – die zwaar leunen op laagbetaalde arbeidsmigratie – zoals de (glas)landbouw, schoonmaak- en transportsector worden als ‘risicosectoren’ voor uitbuiting van arbeidsmigranten gezien. Gezien hun achterban niet verwonderlijk dat de BBB zich fel verzet tegen een generiek uitzendverbod voor deze sectoren. Zij wil misstanden en malafide praktijken bestrijden ‘zonder het hele systeem plat te leggen’. Maar omdat ook het CDA (en NSC, ChristenUnie en andere partijen) voor een mogelijk sectoraal uitzendverbod is lijkt de komst hiervan steeds reëler. Steeds meer politici zien een verbod op het inzetten van uitzendkrachten in bepaalde sectoren als dé oplossing.

De inmiddels afgetreden demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum (NSC) had in 2024 al opdracht gegeven voor een verkenning van de mogelijkheid van een uitzendverbod in risicosectoren (zoals de vleessector). Als stok achter de deur heeft SZW ook al een maatregel voorbereid waarmee het in- en uitlenen van uitzendkrachten kan worden verboden in sectoren waar structureel misstanden blijven bestaan. Maar zeker na de val van het kabinet zal een mogelijk sectoraal uitzendverbod over de verkiezingen heen getild worden. Na het aftreden van Van Hijum aan het eind van de zomer is Mariëlle Paul (VVD) de nieuwe SZW-minister. Paul heeft tot er een nieuw kabinet aantreedt veel op haar bord gekregen: onder meer de Wet TTA, VBAR, Zelfstandigenwet, de uitzend-CAO en het wetsvoorstel Wet meer zekerheid flexwerkers. Het lijkt niet waarschijnlijk dat zij op heel korte termijn een sectoraal uitzendverbod erdoorheen wil drukken. Maar aangezien zowel linkse als rechtse partijen wel voelen voor zo’n sectoraal verbod is de kans groot dat dit serieus zal worden overwogen door een nieuw kabinet.

Lees ook: Advies arbeidsmigratie: sectoraal uitzendverbod en sturen op sectorsubsidies

PVV en GroenLinks/PvdA willen expatregeling afschaffen

In het verkiezingsprogramma van 2023 pleitte de PVV voor een tewerkstellingsvergunning voor arbeidsmigranten binnen de EU. Aangezien binnen de EU vrij verkeer van personen (dus ook werknemers) geldt, is dit geen haalbare kaart. Dat lijkt de PVV zelf ook te hebben ingezien want in het nieuwe verkiezingsprogramma wordt hierover met geen woord gerept.

De PVV is sowieso tegen de komst van buitenlanders naar Nederland, maar besteedt in haar verkiezingsprogramma niet specifiek aandacht aan arbeidsmigratie. Wel maakt de partij een punt van wat zij een ‘oneerlijke’ expatregeling noemt; als het aan de PVV ligt wordt die 30%-regeling helemaal afgeschaft. De expatregeling houdt in dat een werkgever aan expats maximaal 30% van het loon belastingvrij kan geven voor de extraterritoriale kosten (ETK), de extra kosten die de expat maakt om in Nederland te komen wonen.

Hierin vindt de PVV overigens een medestander in GroenLinks/PvdA, die ook de belastingkorting voor kennismigranten (expatregeling) wil afbouwen. De fusiepartij wil de ETK-regeling het liefst afschaffen omdat dit een ‘economische prikkel voor werkgevers’ zou zijn, terwijl volgens hen arbeidsmigratie juist moet worden teruggedrongen. Dit idee leeft ook bij kleinere partijen zoals de PvdD. De dierenpartij wil ook de expatregeling en andere fiscale voordelen afschaffen omdat deze zouden worden gebruikt door bedrijven om buitenlandse werknemers aan te trekken.

De expatregeling was rond de vorige verkiezingen ook een heikel discussiepunt. In de nacht van 26 oktober 2023 kreeg NSC een meerderheid in de Tweede Kamer mee om deze 30%-regeling drastisch te versoberen. Het inmiddels demissionaire kabinet heeft deze sterke versobering echter grotendeels teruggedraaid. Tijdens Prinsjesdag gaf het kabinet aan de regels voor kennismigranten te willen aanscherpen (bijvoorbeeld door de salariseis te verhogen). Zoals de plannen die nu op tafel liggen, krijgen expats vanaf 2027 belastingvrij een vergoeding tot maximaal 27% van hun belaste loon. (En gaat de inkomensnorm om hiervoor in aanmerking te komen omhoog).

Het CDA stemde aanvankelijk in met een versobering van de expatregeling, maar kwam daar later op terug. Het is dus niet helemaal duidelijk wat het standpunt van de christendemocraten is. Toch zou het CDA wel eens een doorslaggevende rol kunnen gaan spelen in de discussie over de expatregeling.
De PVV en GroenLinks/PvdA vinden in elk geval de VVD en JA21 tegenover zich. JA21 is voor een warm welkom van hoogopgeleide kennismigranten met economische en maatschappelijke meerwaarde voor Nederland. De VVD stelt voor de kennismigrantenregeling om te bouwen tot een ‘toptalentenregeling’.
BBB is als enige echt tevreden over de huidige fiscale regeling voor kenniswerkers/-migranten en wil deze in stand houden.

De conclusie is dan ook: het komende kabinet zal sowieso sturen op (veel) minder arbeidsmigratie.

Lees ook: Aanpak misstanden arbeidsmigratie: komt oplossing tóch uit de polder?

• Al het nieuws over de verkiezingen 2025 kun je vinden in dit FlexNieuws verkiezingsoverzicht