Arbeidsmigratie is nodig op weg naar de vergrijsde dynamische economie

Migratie in het algemeen en arbeids- en kennismigratie in het bijzonder zijn zware onderwerpen geworden. Iedereen vindt er wat van, en de meningen liggen ver uit elkaar. Zoals ook verschillende cijfers over migratie ver uit elkaar liggen. Lees je recente stukken van ons Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), uit december en januari jongstleden, dan gaat het over een migratiesaldo van +137.000 mensen in 2023 en over zo’n 73.000 arbeidsmigranten in dat jaar. Brancheorganisaties ABU en NBBU hebben het over 1,2 miljoen arbeidsmigranten. Dat zijn gigantisch verschillende aantallen. Het enorme gat wordt, even heel simpel gesteld, gevormd door de tijdelijkheid van hun verblijf: de CBS-aantallen gaan over permanente vestiging in Nederland, de ABU/NBBU-aantallen gaan over niet-permanent verblijf, met een hoofdverblijf buiten Nederland. Overigens blijkt ook uit de cijfers van het CBS dat die permanente vestiging ook behoorlijk tijdelijk is, want na 3 jaar is zo’n 55% van de arbeidsmigranten alweer uit Nederland vertrokken.

Meer werk, meer ouderen, minder uren werken

Op een super krappe arbeidsmarkt – met meer vacatures dan werklozen en een werkloosheid die met 3,8% stevig onder de kraptegrens van 5% zit – lijken arbeidsmigranten (in de genoemde aantallen: inclusief kennismigranten) onmisbaar. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de vergrijzing die nu echt op stoom komt. In de tweede helft van deze Revolutionaire Jaren 20 komen er volgens de bevolkingsprognose van het CBS en de UN World Population Prospects nog zo’n 200.000 personen in de leeftijdsgroep van 15-75 jaar bij (dat is de zogenoemde potentiële beroepsbevolking), en dat is net aan genoeg om de verder groeiende vraag naar werkenden in de Zorg en welzijn sector aan te kunnen. (Van de huidige 18 miljoen mensen in Nederland zijn er nu zo’n 1,5 miljoen 75 of ouder. In 2050 zullen er hier 19,5 tot 20 miljoen mensen wonen, waarvan er dan 3 miljoen 75 of ouder zijn, ofwel van net iets meer dan 8% 75plussers naar bijna 15%.) Dus voor de broodnodige woningbouw, de energietransitie, het herstel van de defensieorganisatie, de vervanging van de uitstromende oudere docenten etcetera, hebben we de komende jaren echt geen mensen meer.

Dan moet iedereen eindelijk maar eens 1 of 2 uurtjes per week extra gaan werken? Prima idee, zou je denken, daar zit ruimte, want met bijna 48% van alle werkenden zijn wij wereldkampioen parttime werken! Mooi dat inderdaad iets meer dan een half miljoen mensen meer uren willen werken dan ze nu doen, maar de algehele teneur is toch boven alles dat we elk jaar gemiddeld minder uren gaan werken – in 2000 nog 1.474 uren per werkzame persoon, in 2019 nog 1.457 en in 2024 nog 1.434. In de loop van deze eeuw zijn wij dus ongeveer 1 uur minder per week per werkzame persoon gaan werken. Meer welvaren, minder werken – een beeld dat al ruim een halve eeuw oud is, en niet alleen hier te lande maar mondiaal zichtbaar is.

Nog even terug naar die vergrijzing. Zonder immigranten zou de Nederlandse bevolking nu al krimpen. De CBS-grafiek toont dat pijnlijk duidelijk.

Dus ja: immigratie?

Dus immigratie voor de rest van ons leven? Nou, nee, want naast de krapte op de arbeidsmarkt hebben we een misschien nog wel grotere krapte op de woningmarkt, en op het wegen-, rail- en elektriciteitsnet. Immigratie is hooguit op de korte termijn een oplossing voor onze vergrijzing, zo volgt uit het doorwrochte rapport ‘Gematigde groei’ van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050. De grijze druk (het aandeel ouderen ten opzichte van de rest van de bevolking) zal dan over 10 tot 15 jaar nóg groter zijn dan nu geprognotiseerd, en vervolgens nog minder oplosbaar. De staatscommissie bepleit daarom het vormgeven van een gematigde groei van de bevolking naar 19 à 20 miljoen mensen in 2050 om de druk op de woningmarkt, de zorg en het onderwijs het hoofd te bieden en economische groei te ondersteunen.

Gegeven onze recente historie (zie de grafiek) vind ik dat best nog een ‘Behoorlijk pittige groei’: als de natuurlijk aanwas elk jaar wat verder negatief wordt, betekent die doelstelling tot maximaal 20 miljoen mensen jaarlijks een migratiesaldo van grofweg 80.000 tot 90.000 personen per jaar – kijkend naar de grafiek, is dat toch best een uitdagend aantal, met stevige consequentie voor onze fysieke kraptes.

Vacature: visie, fulltime

Daarom hebben we dus een doorwrochte, integrale, heldere, inspirerende, inclusieve, consistente langetermijnvisie en aanpak over meerdere kabinetsperioden heen nodig. De focus op een kwalitatief hoogproductieve economie en brede welvaart moet daarbij centraal staan. Daarbij horen ook nationale en internationale politieke keuzes over gewenste, langjarige bandbreedtes voor arbeids-, gezins-, asiel- en studiemigratie. 

Die drie zinnen vormen een korte alinea, maar een immense uitdaging. Afgelopen december constateerde SEO Economisch Onderzoek in haar ‘Monitor Ondernemingsklimaat 2024’ dat de kwaliteit van de langetermijnvisie van de Nederlandse overheid op een internationale lijst naar de 61e plaats is gezakt.

Maar we hebben dus macro-visie en -strategische veranderingen nodig – en die zullen duidelijk nog niet direct beschikbaar zijn. En de implementatie ervan zal ook niet direct vaart maken. In de tussentijd – die dus nog wel een paar jaar kan duren – moeten we verstandig blijven ondernemen (en lesgeven op mbo’s, hbo’s en universiteiten, ook aan internationale studenten) – dus niet nog even snel wat meer arbeidsmigranten naar binnen halen, maar ook niet ineens vanuit de onderbuik en visieloos afbouwen. Doorgaan met aandacht voor goed werkgeverschap en verantwoord opdrachtgeverschap, zoals Peter Loef van de ABU dat in zijn recente column bepleit. Want al die broodnodige arbeids- en kennismigranten hebben natuurlijk ook gewoon recht op eerlijke arbeidsvoorwaarden en eerlijke huisvesting. Tot wij Onze Visie op Ons Land, Onze Economie, Onze Samenleving & Onze Arbeidsmarkt in 2050 hebben, en we de eerste stapjes in die richting kunnen zetten.