Zzp’ers aan banden in kinderopvang? “Paniek onnodig, maar er is wel iets gaande”

In juni van dit jaar brak er lichte paniek uit, vertelt Steven Lenderink in een terugblik. Lenderink is directeur van Tadaah, de grootste zzp-bemiddelingsorganisatie in de kinderopvang. Tadaah heeft een bestand van 7.000 zzp’ers. In de hele sector zijn er van de 130.000 werkenden naar schatting 9% zelfstandige.

Een levensgroot probleem

Aanleiding voor de paniek was een webinar van de Belastingdienst en de brancheorganisatie Kinderopvang, vervolgt Lenderink. Onderwerp was de aanstaande opheffing van het handhavingsmoratorium per 1 januari 2025. ‘Enkele van onze klanten horen de Belastingdienst zeggen: vanaf 1 januari kun je voor de reguliere kinderopvangtaken geen zzp’ers meer inzetten.’

Maar de 7.000 zzp’ers in het bestand van Tadaah vormen de hoofdmoot van de “flexibele schil” in de sector. Als die wegvalt, heeft onze sector een levensgroot probleem, zegt Lenderink. Dus regende het telefoontjes van opdrachtgevers. ‘Met of zonder zzp, kom alsjeblieft met een oplossing.’

Lenderink heeft begrip voor de opdrachtgevers. ‘Ze willen geen risico lopen, logisch. Maar het idee dat alle zzp’ers in de kinderopvang straks allemaal in loondienst gaan, is een kinderlijk naïeve gedachte. Dat gaat gewoon niet gebeuren.’ In de kinderopvang zijn de meeste zzp’ers namelijk bijverdieners. Uit onderzoek van het eigen databestand van Tadaah blijkt dat het de werkers vooral om de vrijheid te doen is. ‘Of ze dit werk als freelancer doen of als uitzendkracht, maakt ze niet zoveel uit’, weet Lenderink.

Uitzendbureau

Om zijn klanten tegemoet te komen, vormt Tadaah zich dit jaar om naar een uitzendbureau, zodat het óók detacheren en uitzenden kan aanbieden. ‘Alles om die flexibele schil maar aan het werk te houden. De lange opdrachten worden voortaan uitzenddiensten. Denk aan vervanging van een zwangerschapsverlof. Daarbij maak je ook echt deel uit van een team van collega’s. Piek en ziek, de korte invaldiensten blijven zzp-diensten. Net als specialistische diensten, denk aan voorschoolse educatie.’

Heb je morgen iemand nodig voor vervanging van ziekte, dan kan dat niet eens worden ingevuld via loondienst, benadrukt Lenderink. Via het uitzendbureau lukt dat ook niet meer. Dat komt door de oproeptermijn van vier dagen die geldt sinds de Wet transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden. ‘De keus is dus: stuur je kinderen naar huis of maak je gebruik van een zzp-dienst?’

Vergrootglas

De soep wordt minder heet gegeten dan hij wordt opgediend, als het aan fiscaal jurist Boris Emmerig ligt. De kinderopvangsector ligt onder een vergrootglas. ‘Het is een relatief zwaar gereguleerde sector die met veel publiek geld is gefinancierd. Daarom is het net als het onderwijs en de zorg een focussector van de Belastingdienst.’

• Lees ook deze blog van Boris Emmerig: Ontwikkelingen rond aanpak schijnzelfstandigheid gaan hard

Na het webinar waaruit veel opdrachtgevers opmaakten dat zzp’ers inhuren nooit meer zou kunnen, nam Emmerig zelf contact op met de Belastingdienst: hoe zit het nou precies? Als antwoord kreeg hij: ‘Zó stellig hebben we het niet gezegd.’ Het hangt uiteindelijk af van de situatie op de werkvloer, benadrukt hij. ‘Het is lastig om daar in z’n algemeenheid iets over te zeggen.’

Maar volgens Emmerig is zelfstandigheid in de kinderopvang verdedigbaar zoals Tadaah het aanpakt. ‘De Hoge Raad (1986, 1988) vond in de jaren ‘80 dat, ondanks dat pedagogisch werkers zich moeten houden aan protocollen en gedragsregels, zij niet in loondienst zijn. Op hoofdlijnen geldt dat nu nog steeds. In de kinderopvang gaat het vaak om invallers. Zo’n invaller staat los van de collega’s die de groep normaal draaien. Een invaller maakt bijvoorbeeld geen pedagogische of onderwijskundige rapportage over kinderen.’

‘Je hebt er niets aan om in de paniekmodus te schieten en overnight helemaal met zzp’ers te stoppen’, vervolgt hij. ‘Je kop in het zand steken is evenmin goed, want er is wel iets gaande.’ Hij raadt opdrachtgevers aan in kaart te brengen hoe ze werken met zzp’ers en wat er met hen is afgesproken. ‘Stel een beleid op, met criteria wanneer je wel en niet zelfstandigen inzet. Zo’n beleid kun je eventueel aan de Belastingdienst voorleggen en om een beschikking vragen.’

Detacheren en uitzenden; als de klanten erom vragen, biedt Lenderink het aan. Maar van harte is het niet. ‘Zzp’ers vormen voor de kinderopvang een prima oplossing. Het is gewoon makkelijker diensten invullen als zzp’er.’ Dat ze duurder zouden zijn, betwist hij. ‘Uitzenden is juist stukken duurder. Bovendien maken veel freelancers die via ons platform diensten aannemen, gebruik van de kleine ondernemersregeling. Zijn kunnen vrijgesteld van btw factureren, wat een uitkomst is voor onze branche. Die kan de btw namelijk niet verrekenen.’

Zorgsector

Voor de kinderopvang, waar zzp’ers hoofdzakelijk bijverdieners zijn, heeft een beperking van zzp’ers minder consequenties dan voor een sector als de gezondheidszorg, stelt arbeidsrechtadvocaat Hendarin Mouselli. De zorgmarkt heeft pas echt een enorm probleem op het moment dat zzp’ers er niet meer ingezet worden, zegt ook Steven Lenderink.

Mouselli ziet in haar praktijk nu al een verschuiving weg van zzp. ‘We zien dat zowel aan de opdrachtgeverskant als aan de zzp-kant. Mogelijk is de beweging van de zzp’ers ingegeven door de opdrachtgevers die anders niet meer met ze willen werken. Het pure feit dat het handhavingsmoratorium er bij de Belastingdienst afgaat, heeft direct invloed op het gedrag van opdrachtgevers en zzp’ers.

Een makkelijke oplossing is er niet. Een vraag die de arbeidsrechtadvocaat vaak krijgt is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat die zzp’ers hetzelfde inkomensniveau behouden, maar dan in dat werknemersjasje. ‘In sectoren waar geen cao is, zoals de ICT, kan dat veel eenvoudiger dan in de zorgsector bijvoorbeeld.’

Fiscaal Kompas

Er is in de markt vooral onzekerheid, zegt ze. In een poging die onzekerheid weg te nemen, hebben de zorgwerkgevers een sprong vooruit gemaakt en een Fiscaal Kompas opgesteld, met richtlijnen voor inhuur.

Boris Emmerig vindt dat het Fiscaal Kompas de zaken te rooskleurig voorstelt. ‘In de zorgsector, zeker in de intramurale zorg, geef ik de zzp’ers minder kans dan in de kinderopvang. Mouselli is dat met hem eens. ‘Weliswaar staan er tientallen disclaimers in het document, maar werkgevers lezen toch: als ik het op deze manier aanpak, dan ben ik gevrijwaard van risico’s.’

Terwijl dat in de praktijk helemaal niet zo duidelijk ligt. Ze wijst erop dat een uitspraak van de Hoge Raad uit 2018 uit het document is gelaten. Terwijl Mouselli daaruit opmaakt dat opdrachtnemerschap in de thuiszorg onmogelijk is. ‘De Hoge Raad stelt daarin dat de eindverantwoordelijke per definitie gezagsbevoegdheid heeft.’

Mouselli is benieuwd wat voor effecten er komen op bijvoorbeeld detachering. ‘Zal het aantal detacheringskrachten weer toenemen? Vanuit de zorg krijgen we vragen daarover van bureaus die tot nu toe hoofdzakelijk in zzp bemiddelden.’

Het zal een tijdelijk effect zijn, voorspelt Lenderink. ‘Volgend jaar zomer, als de paniek is weggeëbd, zullen de freelancers weer als vanouds worden ingezet. Want het werkt gewoon makkelijker en heeft ontiegelijke keren voorkomen dat een groep gesloten moest worden.’